تاریخچه والیبال ساحلی

تاریخ تولد حقیقی والیبال ساحلی یا به عبارتی؛ والیبال بازی کردن در ساحل را به درستی نمی توان مشخص کرد. چراکه والیبال ساحلی بر خلاف بسیاری دیگر از ورزش ها توسط شخص یا اشخاصی و بر اساس قوانین و مقرراتی ابداع نشده تا به جامعه معرفی شود. بلکه ورزشی است برخاسته از زندگی اجتماعی مردم که در اثر پا گرفتن و گسترش والیبال در جهان، رفته رفته مردم در جریان زندگی خود میلی به اجرای این بازی در اوقات فراغت یا هنگام تفریح در ساحل از خود نشان داده اند، و چنین است که والیبال ساحلی از بطن جامعه و زندگی مردم برخاسته است. ورزشی که حالا به عنوان یکی از جذاب ترین و پرمخاطب ترین رشته های المپیک، مطرح است و در 90 کشور جهان به صورت رسمی به آن پرداخته می شود. ورزشی که حالا به نامش سالانه حدود 200 تورنمنت در نقاط مختلف دنیا با جوایز نقدی مجموعا 31 میلیون دلار برگزار می گردد.
نطفه شکل گیری آنچه امروز به عنوان والیبال ساحلی در دنیا می شناسیم، سواحل هاوایی در تابستان سال 1915 است. جایی که عده ای از جوانان که به تازگی با ورزش والیبال آشنا شده و به آن علاقه مند شده بودند، تصمیم گرفتند در ساعت تفریح خود در ساحل، والیبال بازی کنند. بازی ای که آنقدر دلنشین و مفرح بود که ادامه پیدا کرد و رفته رفته بر تعداد بازیکنان و تماشاچیانش افزوده شد.
میل مردمی که برای گذراندن اوقات فراغت خود به ساحل می آمدند، برای انجام بازی والیبال بر روی ماسه های داغ ساحلی طی چند سال کم کم چنان شدت گرفت که در سال 1920 در ساحل سانتامونیکا فضایی ماسه ای و وسیع برای تفریح عمومی با بازی والیبال ایجاد شد. به این ترتیب، والیبال در ساحل صاحب خانه شد و حیات تازه ای را در میان مردم آغاز کرد.
از آن زمان به بعد، با افزایش علاقه مندی مردم به بازی والیبال در ساحل، تعداد فضاهای ساحلی اختصاص یافته به این بازی نیز رفته رفته افزایش پیدا می کرد. تا جایی که باشگاه های خصوصی برای این امر در نظر گرفته شد. باشگاه هایی که در کنار ساحل تاسیس شده بودند و با ثبت نام و عضوگیری، برای اعضای خود این امکان را فراهم می کردند تا ضمن بهره بردن از فضای ساحل، از امکانات بازی والیبال روی ماسه ها هم بهره ببرند. تا سال 1922 تعداد این باشگاه ها به عدد یازده رسیده بود و این، عاملی شد برای شکل گیری گروه هایی که صرفا والیبال را در ساحل و روی ماسه بازی می کردند. حالا و با پدید آمدن تیم، دیگر وقت آن شده بود تا مسابقه ای نیز به اجرا گزارده شود. این مهم، در ساحل 1924 بین همین باشگاه های خصوصی افتاد، که البته همچنان جنبه تفریح و سرگرمی داشت.
اما والیبال ساحلی که تا دهه 1930 به گسترش روزافزون خود در میان مردم ادامه می داد، در این سال ها با تغییر بزرگی همراه شد. پابلو جانسون، بازیکن قدرتمند تیم سالنی سانتامونیکا که از نظر فنی سرآمد بود، به همراه یکی از هم تیمی هایش تیمی دونفره را تشکیل دادند که در ساحل، روبروی تیم های شش نفره بازی می کردند. چراکه تا آن زمان والیبال ساحلی همچون والیبال سالنی اجرا می شد و فقط زمین بازی بود که از سالن به ساحل تغییر کرده بود. اما ایده بازی دونفره در ساحل از همان تصمیم پابلو جانسون آغاز شد که رفته رفته شکل عمومی و رسمی نیز به خود گرفت و تا این زمان ادامه پیدا کرده است.
از همان دوره و با این تغییر بزرگ که باعث جذاب تر، متفاوت تر و مستقل شدن این ورزش از والییال سالنی شد، والیبال ساحلی از امریکا به اروپا انتقال یافت و در کشورهای فرانسه، چکسلواکی، بلغارستان و لتونی زندگی تازه خود را در قاره سبز پی گرفت.
دهه 1940 اما آغاز برگزاری مسابقات والیبال ساحلی بود. مسابقاتی که همچون امروز برای جایزه نقدی برگزار نمی شد و فقط رتبه بندی و نهایتا یک جام قهرمانی به برندگانش تعلق می گرفت. این در حالی بود که با افزایش تعداد ورزشکاران و تیم های این رشته سرانجام اولین دوره مسابقات والیبال ساحلی در سال 1948 با در نظر گرفتن جایزه برای برندگانش برگزار شد. جایزه این رقابت ها که در کالیفرنیا برگزار شد، یک جهبه نوشیدنی پپسی بود. از آن زمان بود که پیکارهای والیبال ساحلی جایزه دار شد. اما همچنان تا سال 1974 جوایز غیرنقدی و کالایی به برندگان تورنمنت های مختلف تعلق می گرفت. در این سال مسابقات ساحلی در ساحل سن دیه گو برگزار شد که جایزه نقدی 1500 دلاری داشت. این مسابقات با استقبال چشمگیری از سوی بازیکنان همراه بود و جمعیت زیادی از علاقه مندان نیز برای تماشای بازی های آن به ساحل آمده بودند. این بود که رفته رفته جوایز نقدی برای مسابقات ساحلی به یک امر التزامی تبدیل شد و همچنین در نظر گرفتن فضایی برای تماشاگران که بتوانند به راحتی ورزش ساحلی مورد علاقه خود را به تماشا بنشینند.
سال 1987 فدراسیون جهانی والیبال اولین دوره مسابقات قهرمانی جهان را در این رشته به میزبانی ریودوژانیرو برگزار کرد و این مسابقات را به صورت سالانه پی گرفت.
اما از سال 1989 عنوان تور را برای این مسابقات برگزید که البته تنها در یک کشور برگزار می شد. اما اولین دوره تور جهانی ساحلی به معنای امروزی این تورها که در کشورهای مختلف انجام می پذیرد، در سال 1992 برگزار شد. این مسابقات در کشورهای ژاپن، پورتوریکو، برزیل، ایتالیا و استرالیا انجام گرفت.
در همین سال، والیبال ساحلی به عنوان یک رشته مهمان در بازی های المپیک بارسلون به نمایش گذاشته شد و در سال 1993 نیز کمیته بین المللی المپیک پذیرفت تا والیبال ساحلی به عنوان یکی از ورزش های المپیکی رسما از المپیک آتلانتا 1996 در این بازی ها حضور داشته باشد.
تورهای جهانی ساحلی نیز از سال 1999 زیرمجموعه مسابقات انتخابی المپیک قرار گرفت و از سال 2002 نیز مسابقات ساحلی در رده های سنی پایه طراحی و اجرا شد.
والیبال ساحلی اکنون به عنوان ورزشی که یکی از پربیننده ترین ورزش های المپیک است، در 90 کشور جهان به طور رسمی پیگیری می شود و سالانه شاهد حدود 200 تورنمنت با جایزه نقدی حدود 31 میلیون دلار است.

والیبال ساحلی در ایران
آغاز
در پی اوج گرفتن و جهانی شدن والیبال ساحلی در دهه 1990 میلادی، فدراسیون والیبال ایران نیز از همان سال ها با تشکیل کمیته ای تحت عنوان کمیته ساحلی به امر آموزش و گسترش این رشته در کشور اقدام کرد. در ابتدا مسابقات ساحلی به صورت یک روزه در زمین های ساحلی باشگاه ورزشی پیکان و ورزشگاه ازادی تهران برگزار می شد و والیبالیست های سالنی حاضر در لیگ برتر کشور با تشکیل تیم های دو نفره برای انجام مسابقات که عموما برای شان جنبه تفریحی داشت، شرکت می کردند.
جدا سازی
پس از دو سال که والیبال ساحلی برای شناخته شدن در ایران با تورنمنت های یک روزه کوچک میان بازیکنان والیبال سالنی تیم های باشگاهی لیگ ایران برگزار می شد، امکان مجزا شدن ورزشکاران این رشته از والیبال سالنی هم فراهم شد. رفته رفته والیبالیست هایی از رشته سالنی جدا شدند تا به صورت اختصاصی در زمینه ساحلی تمرین و مسابقه دهند. به این ترتیب، نخستین دوره های سه روزه مسابقات والیبال ساحلی ایران پا گرفت. مسابقاتی که به میزبانی شهرهایی در شمال کشور همچون رودسر برگزار می شد.
ایران و آسیا
در سال های پایانی قرن بیستم با رو به فزونی یافتن تعداد ساحلی بازان ایران و جان گرفتن مسابقات ساحلی در کشور، تیم های ملی و منتخب ایران نیز برای اعزام به تورهای آسیایی شکل یافتند که سپس موفق به حضور در رقابت های قهرمانی آسیا و بازی های آسیایی نیز شدند.
در سال های ابتدایی قرن جدید، ایران به منظور رشد و توسعه رشته ساحلی در داخل و اهمیت یافتن این رشته برای اسپانسرها اقدام به میزبانی و برگزاری تورهای سالانه آسیا و اقیانوسیه در جزیره کیش نمود که با استقبال چشمگیری از سوی تیم های خارجی همراه بود و پنج سال نیز ادامه داشت و همین موجب شد تا میزبانی مسابقات قهرمانی آسیا در سال 2006 به ایران و همین جزیره واگذار شود.
در سال های بعد نیز ساحلی بازان ایران به حضور در تورهای آسیایی ادامه دادند که در نهایت ایران موفق به کسب عنوان قهرمانی مردان آسیا در سال 2011 نیز شد.
نگاه نو
فدراسیون والیبال ایران در پی مدتی رکود نسبی رشته ساحلی در داخل و حضور بین المللی، با نگاهی نو به ارزیابی شرایط موجود پرداخت و با بهره گرفتن از نیروهای کارآمد مدیریتی و برنامه ریزی افق تازه ای را برای والیبال ساحلی کشور ترسیم کرد که همانا قرار گرفتن نمایندگان ایران در میان برترین های آسیا، جهان و المپیک بود. این فدراسیون در اولین گام، کمیته ساحلی خود را به دپارتمان ساحلی تغییر وضعیت و در حقیقت؛ گسترش داد.
بازسازی
کشور ایران با در بر داشتن حدود شش هزار کیلومتر ساحل (از جنوب با خلیج فارس و دریای عمان – از شمال با دریای خزر) و جمعیت حدود 25 میلیون نفر جوان بین 15 تا 30 سال؛ دو اصل مهم توسعه یعنی زمین و نیروی انسانی را در اختیار دارد.
دپارتمان ساحلی ایران با مدنظر قرار دادن این مهم، برای دست یافتن به اهداف جهانی خود در رشته والیبال ساحلی از سال 2013 برنامه های وسیع خود را تدوین و به اجرا رساند.
توسعه
در اولین گام به استعدادیابی در میان جوانان علاقه مند به والیبال ساحلی پرداخت و مسابقات قهرمانی جوانان ایران را تدارک دید.
همزمان با استعدادیابی و تلاش برای تغییر نسل والیبال ساحلی کشور، این دپارتمان به منظور ارتقا سطح دانش فنی و آشنایی اهالی والیبال ساحلی ایران با علم روز این رشته در دنیا اقدام به برگزاری دوره های مختلف آموزش مربیگری بین المللی نمود.
یکی دیگر از اقدامات موثر برای ایجاد جذابیت و درگیر کردن مردم و رسانه ها با والیبال ساحلی؛ برگزاری لیگ باشگاهی کشور در این رشته بود که از سال گذشته اجرایی شد.
طی دو سال گذشته با تعلیم نیروهای فنی کارآمد به عنوان بازیکن و مربی؛ دپارتمان ساحلی ایران شرایط اعزام و حضور نمایندگان ایران در تورهای جهانی ساحلی را نیز فراهم کرده تا با کسب امتیاز و رتبه مناسب در آینده نزدیک بتوانند جواز حضور در رقابت های مهم جهان و المپیک را به دست آورند.
تور جهانی
رایزنی با مسئولان فدراسیون جهانی والیبال همراه با ارائه برنامه های توسعه طلبانه و آینده نگرانه والیبال ساحلی ایران، ضمن درخواست میزبانی پیکارهای جهانی ساحلی از مهمترین اقدامات فدراسیون والیبال در دوره جدید فعالیت ساحلی کشور بود که سرانجام پس از بررسی و آزمایش های بین المللی توسط کارشناسان فدراسیون جهانی با میزبانی سه ساله جزیره کیش در تور جهانی والیبال ساحلی موافقت شد.
افق
والیبال ساحلی ایران با این باور که ایران با برنامه های مدون و کارشناسی شده در آینده نزدیک به عنوان یک قطب والیبال ساحلی در منطقه، آسیا و جهان مطرح خواهد شد، فعالیت شبانه روزی خود را برای کسب موفقیت در به انجام رساندن این ماموریت ادامه می دهد و برای گسترس این رشته در داخل کشور و در میان جوانان ایران تلاش می نماید. همچنان که با فراهم کردن زمینه های ارتقای دانش فنی و علمی این رشته در کشور، حضور ساحلی بازان ایران در رقابت های معتبر جهان را نیز فراهم خواهد نمود تا نمایندگان کشور با رسیدن به امتیازهای مناسب و حد نصاب های استاندارد جهانی، موفق به کسب سهمیه و حضور در بازی های المپیک شوند.

مسئولین کمیته والیبال ساحلی ایران
از سال 1372 تا سال 1379: زنده یاد محمود عدل – عضو کمیته ساحلی آسیا
از سال 1379 تا 10 دی 1386: محمود حداد – عضو کمیته ساحلی کنفدراسیون آسیا
از 10 دی 1386 تا 30 فروردین 1391: احمد خجسته – عضو و دبیر کمیته ساحلی کنفدراسیون آسیا
از 30 فروردین 1391 تا 23 تیر 1393: حسن منصوری
از 23 تیر 1393 تا 30 دیماه 95: عبدالعظیم عزیزخانی – عضو کمیته ساحلی کنفدراسیون آسیا
از 6 بهمن 95 تا دیماه 95: کسری غفوری

از 9 بهمن 96 تا پایان سال 98: فریدون الهامی

از 28 تیرماه 99 تا کنون: توفیق کابلی

اولین مسئول کمیته ساحلی ایران، زنده یاد محمود عدل بود. او از جمله نخستین افتخارآفرینان تاریخ والیبال ایران است که در ترکیب تیم ملی ایران در بازی های آسیایی توکیو (1958) مدال نقره را بر گردن آویخت. زنده یاد محمود عدل که سابقه کاپیتانی تیم ملی را نیز داشت، اولین رئیس فدراسیون والیبال ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بود که از ابتدای سال 1358 و تا اواخر همین سال این مسئولیت را به عهده داشت. او از سال 1372 و در ابتدای تشکیل کمیته ساحلی در فدراسیون والیبال مسئولیت این کمیته را بر عهده گرفت و به عضویت کمیته ساحلی کنفدراسیون آسیا نیز درآمد. در این سال ها تیم قهرمان ایران متشکل از ابراهیم حسین پور – رضا بنیادی در بازی های آسیایی بانکوک (1998 – 1377) شرکت کرد که به مقام هفتم دست یافت. عدل؛ این مرد بزرگ تا سال 1379 که به دلیل بیماری از مسئولیتش کناره گرفت، نخستین گام های آشنایی والیبال ایران را با رشته ساحلی برداشت تا از ابتدای این سال، راهبرد والیبال ساحلی به محمود حداد سپرده شود. حداد به عنوان روزنامه نگار و فارغ التحصیل مدرسه عالی ورزش، در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پیش از قبول مسئولیت والیبال ساحلی؛ سردبیری و مدیریت فنی هفته نامه کیهان ورزشی، دبیری و نایب رئیس اجرایی فدراسیون والیبال (به ریاست پرویز خاکی)، عضویت در کمیته اطلاعات کنفدراسیون والیبال آسیا، نایب رئیس اجرایی فدراسیون فوتبال (به ریاست تیمسار ناصر نوآموز و محمد صفی زاده)، تهیه کنندگی برنامه های ورزشی از جمله در قلمرو ورزش، عضو هیات موسس و اولین مسئول انجمن روزنامه نگاران- نویسندگان و عکاسان ورزشی، مسئولیت کمیته های روابط عمومی و تشریفات کمیته ملی المپیک و دبیری کمیته تدارکاتی بازی های آسیایی و المپیک را تجربه کرده بود. او طی دوران مسئولیتش در کمیته ساحلی به عضویت در کمیته ساحلی آسیا درآمد و موفق به اخذ میزبانی ایران و برگزاری تورهای آسیا – اقیانوسیه شد. همچنانکه به اجرای مسابقات کشوری در شمال و جنوب ایران پرداخت و تیم ملی ساحلی ایران را نیز برای اعزام به تورهای آسیایی و مسابقات قهرمانی آسیا سامان داد. او میزبانی مسابقات قهرمانی آسیا 2006 (اسفند 1384) را نیز برای جزیره کیش کسب کرد. ایران در سال 1384 در دو دوره مسابقات قهرمانی آسیا (در دو سال میلادی 2005 و 2006) با ترکیب آق محمد سلاق – ابراهیم سن سبیلی موفق به کسب مقام چهارم قهرمانی آسیا شد. حداد سپس در پایان سال 1386 و در حالیکه از ابتدای این سال به مسئولیت راه اندازی و ساماندهی اولین سازمان لیگ فدراسیون والیبال گمارده شده بود، جای خود را در کمیته ساحلی به احمد خجسته سپرد. خجسته نیز که از والیبالیست های پیشکسوت و از اهالی رسانه بود؛ پیشتر اجرای برنامه های ورزشی از جمله ورزش و مردم، گزارشگری والیبال و مسئولیت روابط عمومی فدراسیون والیبال را تجربه کرده بود و در این دوران، علاوه بر مسئولیت ساحلی ایران به عضویت و دبیری کمیته ساحلی آسیا نیز درآمد و در کمیته فنی و برگزاری چندین دوره رقابت مهم آسیایی ایفای نقش کرد. او نیز برگزاری و اجرای مسابقات کشوری و اعزام های نمایندگان ایران به مسابقات آسیایی را پی گرفت و ایران در سال 1387 با ترکیب پرویز فرخی – مازیار هوشمند موفق به تکرار مقام چهارمی آسیا شد و در سال 1389 برای دومین بار در بازی های آسیایی (2010) شرکت کرد که با ترکیب پرویز فرخی – آق محمد سلاق در رده پنجم و با ترکیب رضا نائینی – رحمان رئوفی در رده نهم ایستاد. اما سرانجام و در سال 2011 (1390) با یک جهش بلند و با ترکیب پرویز فرخی – آق محمد سلاق در مسابقات قهرمانی مردان آسیا به عنوان قهرمانی و مدال طلای قاره دست یافت. مسئولیت کمیته ساحلی از ابتدای سال 1391 به حسن منصوری سپرده شد. منصوری؛ این عضو اتاق فکر فدراسیون والیبال، از پیشکسوتان نامدار والیبال کشور، مربی و بازیکن اسبق استان مازندران و نمایندگان این استان در رقابت های مختلف باشگاهی، قهرمانی کشور و جام بین المللی دهه فجر بود که در سال های سرمربیگری پارک کی وون، به عنوان مربی تیم ملی مردان و دانشجویان ایران نیز فعالیت نموده و سرمربی اولین تیم امید ایران؛ تشکیل شده در سال 1380 نیز بود. او همچنین در دوران مسئولیت حداد، با شرکت در کلاس مربیگری بین المللی ساحلی اولین مربی رسمی ساحلی ایران و اولین سرمربی تیم ملی این رشته در کشور نیز نام گرفته بود. در دوران مسئولیت منصوری، اولین کلاس مربیگری بین المللی ساحلی در ایران به تدریس پاپاجورجیوی المانی – یونانی برگزار شد و 35 نفر از ساحلی بازان اسبق و مربیان ایران به صورت علمی با مربیگری در این رشته آشنا شده و دوره دیدند تا با تمرکز بر جوانگرایی کار خود را در کشور آغاز کنند. در این دوران دو ساله که با توجه به بالا رفتن سن ساحلی بازان کشور و جرقه زدن جوانگرایی می توان از آن به دوران گذار نام برد، همچنان تیم های ایران در رقابت های آسیایی حضور بهم رساندند که البته نتوانستند عناوین مهم گذشته را تکرار کنند. سرانجام و در تابستان سال 1393 فدراسیون والیبال با هدف وسعت بخشیدن به والیبال ساحلی و قرار گرفتن ایران در میان تیم های برتر آسیا و جهان، کمیته ساحلی را به سازمان ساحلی تغییر داد و مسئولیت این سازمان را نیز به عبدالعظیم عزیرخانی سپرد و این سازمان با نگاهی به آینده و سرمایه گذاری بر روی جوانان با راه اندازی لیگ ساحلی و شرکت در رقابت های مختلف تور جهانی و آسیایی هدف چون حضور در بازیهای المپیک 2020 را در افق چشم انداز فعالیت های خود ترسیم کرد.