تاریخچه والیبال ساحلی
تاریخ تولد حقیقی والیبال ساحلی یا به عبارتی؛ والیبال بازی کردن در ساحل را به درستی نمی توان مشخص کرد. چراکه والیبال ساحلی بر خلاف بسیاری دیگر از ورزش‌ها ازسوی شخص یا اشخاصی و بر اساس قوانین و مقرراتی ابداع نشده تا به جامعه معرفی شود. بلکه ورزشی است برخاسته از زندگی اجتماعی مردم که در اثر پا گرفتن و گسترش والیبال در جهان، رفته رفته مردم در جریان زندگی خود میلی به اجرای این بازی در اوقات فراغت یا هنگام تفریح در ساحل از خود نشان داده اند، و چنین است که والیبال ساحلی از بطن جامعه و زندگی مردم برخاسته است. ورزشی که حالا به عنوان یکی از جذاب‌ترین و پرمخاطب‌ترین رشته‌های المپیک، مطرح است و در ۹۰ کشور جهان به صورت رسمی به آن پرداخته می‌شود. ورزشی که حالا به نامش سالانه حدود ۲۰۰ تورنمنت در نقاط مختلف دنیا با جوایز نقدی مجموعا ۳۱ میلیون دلار برگزار می‌گردد.
نطفه شکل گیری آنچه امروز به عنوان والیبال ساحلی در دنیا می شناسیم، سواحل هاوایی در تابستان سال ۱۹۱۵ است. جایی که عده ای از جوانان که به تازگی با ورزش والیبال آشنا شده و به آن علاقه مند شده بودند، تصمیم گرفتند در ساعت تفریح خود در ساحل، والیبال بازی کنند. بازی ای که آنقدر دلنشین و مفرح بود که ادامه پیدا کرد و رفته رفته بر تعداد بازیکنان و تماشاچیانش افزوده شد.
میل مردمی که برای گذراندن اوقات فراغت خود به ساحل می آمدند، برای انجام بازی والیبال بر روی ماسه های داغ ساحلی طی چند سال کم کم چنان شدت گرفت که در سال ۱۹۲۰ در ساحل سانتامونیکا فضایی ماسه ای و وسیع برای تفریح عمومی با بازی والیبال ایجاد شد. به این ترتیب، والیبال در ساحل صاحب خانه شد و حیات تازه ای را در میان مردم آغاز کرد.
از آن زمان به بعد، با افزایش علاقه مندی مردم به بازی والیبال در ساحل، تعداد فضاهای ساحلی اختصاص یافته به این بازی نیز رفته رفته افزایش پیدا می کرد. تا جایی که باشگاه های خصوصی برای این امر در نظر گرفته شد. باشگاه هایی که در کنار ساحل تاسیس شده بودند و با ثبت نام و عضوگیری، برای اعضای خود این امکان را فراهم می کردند تا ضمن بهره بردن از فضای ساحل، از امکانات بازی والیبال روی ماسه ها هم بهره ببرند. تا سال ۱۹۲۲ تعداد این باشگاه ها به عدد یازده رسیده بود و این، عاملی شد برای شکل گیری گروه هایی که صرفا والیبال را در ساحل و روی ماسه بازی می کردند. حالا و با پدید آمدن تیم، دیگر وقت آن شده بود تا مسابقه ای نیز به اجرا گزارده شود. این مهم، در ساحل ۱۹۲۴ بین همین باشگاه های خصوصی افتاد، که البته همچنان جنبه تفریح و سرگرمی داشت.
اما والیبال ساحلی که تا دهه ۱۹۳۰ به گسترش روزافزون خود در میان مردم ادامه می داد، در این سال ها با تغییر بزرگی همراه شد. پابلو جانسون، بازیکن قدرتمند تیم سالنی سانتامونیکا که از نظر فنی سرآمد بود، به همراه یکی از هم تیمی هایش تیمی دونفره را تشکیل دادند که در ساحل، روبروی تیم های شش نفره بازی می کردند. چراکه تا آن زمان والیبال ساحلی همچون والیبال سالنی اجرا می شد و فقط زمین بازی بود که از سالن به ساحل تغییر کرده بود. اما ایده بازی دونفره در ساحل از همان تصمیم پابلو جانسون آغاز شد که رفته رفته شکل عمومی و رسمی نیز به خود گرفت و تا این زمان ادامه پیدا کرده است.
از همان دوره و با این تغییر بزرگ که باعث جذاب تر، متفاوت تر و مستقل شدن این ورزش از والییال سالنی شد، والیبال ساحلی از امریکا به اروپا انتقال یافت و در کشورهای فرانسه، چکسلواکی، بلغارستان و لتونی زندگی تازه خود را در قاره سبز پی گرفت.
دهه ۱۹۴۰ اما آغاز برگزاری مسابقات والیبال ساحلی بود. مسابقاتی که همچون امروز برای جایزه نقدی برگزار نمی شد و فقط رتبه بندی و نهایتا یک جام قهرمانی به برندگانش تعلق می گرفت. این در حالی بود که با افزایش تعداد ورزشکاران و تیم های این رشته سرانجام اولین دوره مسابقات والیبال ساحلی در سال ۱۹۴۸ با در نظر گرفتن جایزه برای برندگانش برگزار شد. جایزه این رقابت ها که در کالیفرنیا برگزار شد، یک جهبه نوشیدنی پپسی بود. از آن زمان بود که پیکارهای والیبال ساحلی جایزه دار شد. اما همچنان تا سال ۱۹۷۴ جوایز غیرنقدی و کالایی به برندگان تورنمنت های مختلف تعلق می گرفت. در این سال مسابقات ساحلی در ساحل سن دیه گو برگزار شد که جایزه نقدی ۱۵۰۰ دلاری داشت. این مسابقات با استقبال چشمگیری از سوی بازیکنان همراه بود و جمعیت زیادی از علاقه مندان نیز برای تماشای بازی های آن به ساحل آمده بودند. این بود که رفته رفته جوایز نقدی برای مسابقات ساحلی به یک امر التزامی تبدیل شد و همچنین در نظر گرفتن فضایی برای تماشاگران که بتوانند به راحتی ورزش ساحلی مورد علاقه خود را به تماشا بنشینند.
سال ۱۹۸۷ فدراسیون جهانی والیبال اولین دوره مسابقات قهرمانی جهان را در این رشته به میزبانی ریودوژانیرو برگزار کرد و این مسابقات را به صورت سالانه پی گرفت.
اما از سال ۱۹۸۹ عنوان تور را برای این مسابقات برگزید که البته تنها در یک کشور برگزار می شد. اما اولین دوره تور جهانی ساحلی به معنای امروزی این تورها که در کشورهای مختلف انجام می پذیرد، در سال ۱۹۹۲ برگزار شد. این مسابقات در کشورهای ژاپن، پورتوریکو، برزیل، ایتالیا و استرالیا انجام گرفت.
در همین سال، والیبال ساحلی به عنوان یک رشته مهمان در بازی های المپیک بارسلون به نمایش گذاشته شد و در سال ۱۹۹۳ نیز کمیته بین المللی المپیک پذیرفت تا والیبال ساحلی به عنوان یکی از ورزش های المپیکی رسما از المپیک آتلانتا ۱۹۹۶ در این بازی ها حضور داشته باشد.
تورهای جهانی ساحلی نیز از سال ۱۹۹۹ زیرمجموعه مسابقات انتخابی المپیک قرار گرفت و از سال ۲۰۰۲ نیز مسابقات ساحلی در رده های سنی پایه طراحی و اجرا شد.
والیبال ساحلی اکنون به عنوان ورزشی که یکی از پربیننده ترین ورزش های المپیک است، در ۹۰ کشور جهان به طور رسمی پیگیری می شود و سالانه شاهد حدود ۲۰۰ تورنمنت با جایزه نقدی حدود ۳۱ میلیون دلار است.
** والیبال ساحلی در ایران
آغاز
در پی اوج گرفتن و جهانی شدن والیبال ساحلی در دهه ۱۹۹۰ میلادی، فدراسیون والیبال ایران نیز از همان سال‌ها با تشکیل کمیته‌ای تحت عنوان کمیته ساحلی به امر آموزش و گسترش این رشته در کشور اقدام کرد. در ابتدا مسابقات ساحلی به صورت یک روزه در زمین های ساحلی باشگاه ورزشی پیکان و ورزشگاه آزادی تهران برگزار می شد و والیبالیست های سالنی حاضر در لیگ برتر کشور با تشکیل تیم های دو نفره برای انجام مسابقات که عموما برای شان جنبه تفریحی داشت، شرکت می کردند.
جدا سازی
پس از دو سال که والیبال ساحلی برای شناخته شدن در ایران با تورنمنت های یک روزه کوچک میان بازیکنان والیبال سالنی تیم های باشگاهی لیگ ایران برگزار شد، امکان مجزا شدن ورزشکاران این رشته از والیبال سالنی هم فراهم شد. رفته رفته والیبالیست هایی از رشته سالنی جدا شدند تا به صورت اختصاصی در زمینه ساحلی تمرین و مسابقه دهند. به این ترتیب، نخستین دوره های سه روزه مسابقات والیبال ساحلی ایران پا گرفت. مسابقاتی که به میزبانی شهرهایی در شمال کشور همچون رودسر برگزار می شد.
ایران و آسیا
در سال‌های پایانی قرن بیستم با رو به فزونی یافتن تعداد ساحلی بازان ایران و جان گرفتن مسابقات ساحلی در کشور، تیم های ملی و منتخب ایران نیز برای اعزام به تورهای آسیایی شکل یافتند که سپس موفق به حضور در رقابت های قهرمانی آسیا و بازی های آسیایی نیز شدند.
در سال های ابتدایی قرن جدید، ایران به منظور رشد و توسعه رشته ساحلی در داخل و اهمیت یافتن این رشته برای اسپانسرها اقدام به میزبانی و برگزاری تورهای سالانه آسیا و اقیانوسیه در جزیره کیش کرد که با استقبال چشمگیری از سوی تیم های خارجی همراه بود و پنج سال نیز ادامه داشت و همین موجب شد تا میزبانی مسابقات قهرمانی آسیا در سال ۲۰۰۶ به ایران و همین جزیره واگذار شود.
در سال های بعد نیز ساحلی بازان ایران به حضور در تورهای آسیایی ادامه دادند که در نهایت ایران موفق به کسب عنوان قهرمانی مردان آسیا در سال ۲۰۱۱ نیز شد.
نگاه نو
فدراسیون والیبال ایران در پی مدتی رکود نسبی رشته ساحلی در داخل و حضور بین المللی، با نگاهی نو به ارزیابی شرایط موجود پرداخت و با بهره گرفتن از نیروهای کارآمد مدیریتی و برنامه ریزی افق تازه ای را برای والیبال ساحلی کشور ترسیم کرد که همانا قرار گرفتن نمایندگان ایران در میان برترین های آسیا، جهان و المپیک بود.
کسب سهمیه بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ پاریس از جمله اهداف والیبال ساحلی در دوره جدید ریاست دکتر داورزنی در فدراسیون والیبال است.
بازسازی
کشور ایران با در بر داشتن حدود شش هزار کیلومتر ساحل (از جنوب با خلیج فارس و دریای عمان – از شمال با دریای خزر) و جمعیت حدود ۲۵ میلیون نفر جوان بین ۱۵ تا ۳۰ سال؛ دو اصل مهم توسعه یعنی زمین و نیروی انسانی را در اختیار دارد.
کمیته ساحلی فدراسیون والیبال ایران با مدنظر قرار دادن این مهم، برای دست یافتن به اهداف جهانی خود در رشته والیبال ساحلی از سال ۲۰۱۳ برنامه های وسیع خود را تدوین و به اجرا رساند.
توسعه
در اولین گام به استعدادیابی در میان جوانان علاقه مند به والیبال ساحلی پرداخت و مسابقات قهرمانی جوانان ایران را تدارک دید.
همزمان با استعدادیابی و تلاش برای تغییر نسل والیبال ساحلی کشور، این دپارتمان به منظور ارتقا سطح دانش فنی و آشنایی اهالی والیبال ساحلی ایران با علم روز این رشته در دنیا اقدام به برگزاری دوره های مختلف آموزش مربیگری بین‌المللی کرد.
یکی دیگر از اقدامات موثر برای ایجاد جذابیت و درگیر کردن مردم و رسانه ها با والیبال ساحلی؛ برگزاری لیگ برتر استاندارد این رشته بود که از سال ۱۴۰۰ آغاز شد.
طی سال‌های گذشته با تعلیم نیروهای فنی کارآمد به عنوان بازیکن و مربی؛ دپارتمان ساحلی ایران شرایط اعزام و حضور نمایندگان ایران در تورهای جهانی ساحلی را نیز فراهم کرده تا با کسب امتیاز و رتبه مناسب در آینده نزدیک بتوانند جواز حضور در رقابت های مهم جهان و المپیک را به دست آورند.
تور جهانی
رایزنی با مسئولان فدراسیون جهانی والیبال همراه با ارائه برنامه های توسعه طلبانه و آینده نگرانه والیبال ساحلی ایران، ضمن درخواست میزبانی پیکارهای جهانی ساحلی از مهمترین اقدامات فدراسیون والیبال در دوره جدید فعالیت ساحلی کشور بود که میزبانی سه دوره تور جهانی سه ستاره والیبال ساحلی در کیش مورد موافقت فدراسیون جهانی قرار گرفت و در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ برگزار شد.
همچنین برای نخستین بار در جهان سه دوره متوالی تور تک ستاره در شهرهای بندرترکمن، بابلسر و بندر انزلی در سال ۱۳۹۸ با نام «کاسپین سریز» در ایران برگزار شد. در سال ۹۹ نیز یک دوره تور تک ستاره در بندر ترکمن و یک دوره تور جهانی تک ستاره در درگهان جزیره قشم برگزار شد.
افق
والیبال ساحلی ایران با این باور که ایران با برنامه های مدون و کارشناسی شده در آینده نزدیک به عنوان یک قطب والیبال ساحلی در منطقه، آسیا و جهان مطرح خواهد شد، فعالیت شبانه روزی خود را برای کسب موفقیت در به انجام رساندن این ماموریت ادامه می دهد و برای گسترس این رشته در داخل کشور و در میان جوانان ایران تلاش می نماید. همچنان که با فراهم کردن زمینه های ارتقای دانش فنی و علمی این رشته در کشور، حضور ساحلی بازان ایران در رقابت های معتبر جهان را نیز فراهم خواهد کرد تا نمایندگان کشور با رسیدن به امتیازهای مناسب و حد نصاب های استاندارد جهانی، موفق به کسب سهمیه و حضور در بازی های المپیک شوند.
** مسئولین کمیته والیبال ساحلی ایران
نخستین مسئول کمیته ساحلی ایران، زنده یاد محمود عدل بود. او از جمله نخستین افتخارآفرینان تاریخ والیبال ایران است که در ترکیب تیم ملی ایران در بازی‌های آسیایی توکیو (۱۹۵۸) مدال نقره را بر گردن آویخت.
زنده یاد محمود عدل که سابقه کاپیتانی تیم ملی را نیز داشت، اولین رئیس فدراسیون والیبال ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بود که از ابتدای سال ۱۳۵۸ و تا اواخر همین سال این مسئولیت را به عهده داشت. او از سال ۱۳۷۲ و در ابتدای تشکیل کمیته ساحلی در فدراسیون والیبال مسئولیت این کمیته را بر عهده گرفت و به عضویت کمیته ساحلی کنفدراسیون آسیا نیز درآمد.
در این سال‌ها تیم قهرمان ایران متشکل از ابراهیم حسین پور – رضا بنیادی در بازی های آسیایی بانکوک (۱۹۹۸ – ۱۳۷۷) شرکت کرد که به مقام هفتم دست یافت. عدل؛ این مرد بزرگ تا سال ۱۳۷۹ که به دلیل بیماری از مسئولیتش کناره گرفت، نخستین گام های آشنایی والیبال ایران را با رشته ساحلی برداشت.
فهرست روسای کمیته ساحلی فدراسیون والیبال به ترتیب تاریخ و اهم کارهای انجام شده در هر دوره به قرار زیر است:
** زنده‌یاد محمود عدل از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۷۹:
اعزام تیم ایران متشکل از ابراهیم حسین پور – رضا بنیادی به بازی‌های آسیایی بانکوک (۱۹۹۸ – ۱۳۷۷) و کسب مقام هفتم.
** محمود حداد از سال ۱۳۷۹ تا ۱۰ دی ۱۳۸۶:
عضویت در کمیته ساحلی آسیا
نخستین میزبانی ایران و برگزاری تورهای آسیا – اقیانوسیه
حضور در مسابقات قهرمانی مردان آسیا ۲۰۰۵ با ترکیب آق محمد سلاق – ابراهیم سن سبیلی و کسب مقام چهارم
میزبانی مسابقات قهرمانی مردان آسیا ۲۰۰۶ (اسفند ۱۳۸۴) در جزیره کیش و تیم ایران (ابراهیم سن سبیلی و آق محمد سلاق) در جایگاه چهارم قرار گرفت.
** احمد خجسته از ۱۰ دی ۱۳۸۶ تا ۳۰ فروردین ۱۳۹۱:
عضو و دبیر کمیته ساحلی آسیا
حضور تیم ایران در مسابقات قهرمانی مردان آسیا ۲۰۰۸ با ترکیب پرویز فرخی – مازیار هوشمند و تکرار مقام چهارمی آسیا
حضور تیم‌های ایران در بازی های آسیایی (۲۰۱۰) با ترکیب پرویز فرخی – آق محمد سلاق و قرار گرفتن در جایگاه پنجم و ترکیب رضا نائینی – رحمان رئوفی و رتبه نهمی آسیا
حضور در مسابقات والیبال ساحلی قهرمانی مردان آسیا ۲۰۱۱ با ترکیب پرویز فرخی – آق محمد سلاق و کسب نخستین مدال و عنوان قهرمانی قاره آسیا.
** زنده‌یاد حسن منصوری از ۳۰ فروردین ۱۳۹۱ تا ۲۳ تیر ۱۳۹۳:
برگزاری نخستین دوره مربیگری بین المللی ساحلی در ایران با تدریس پاپاجورجیوی آلمانی – یونانی با حضور ۳۵ نفر
حضور در مسابقات قهرمانی مردان آسیا ۲۰۱۲ با ترکیب پرویز فرخی و آق محمد سلاق و کسب جایگاه چهارم
** عبدالعظیم عزیزخانی از ۲۳ تیر ۱۳۹۳ تا ۳۰ دیماه ۹۵:
عضویت در کمیته ساحلی کنفدراسیون آسیا
تابستان سال ۱۳۹۳ فدراسیون والیبال با هدف وسعت بخشیدن به والیبال ساحلی و قرار گرفتن ایران در میان تیم های برتر آسیا و جهان، کمیته ساحلی را به سازمان ساحلی تغییر داد.
برگزاری نخستین دوره تور جهانی سه ستاره والیبال ساحلی در ایران از ۲۷ تا ۳۰ بهمن ماه سال ۹۴ با حضور ۴۸ تیم از ۲۱ کشور جهان در جزیره کیش.
** کسری غفوری از ۶ بهمن ۹۵ تا دیماه ۹۶:
برگزاری دومین دوره دوره تور جهانی سه ستاره کیش از ۲۶ تا ۳۰ بهمن ماه سال ۹۵
برگزاری اولین و دومین دوره لیگ برتر ساحلی
** فریدون الهامی از ۹ بهمن ۹۶ تا پایان سال ۹۷:
برگزاری سومین دوره تور جهانی سه ستاره کیش
برگزاری سه دوره تور تک ستاره کاپسین سریز
قهرمانی مردان آسیا ۲۰۱۷ (رحمان رئوفی – بهمن سالمی)
نایب قهرمانی مردان آسیا ۲۰۱۸ (بهمن سالمی – آرش وکیلی)
** نادر انصاری (دبیر – سرپرست) از اردیبهشت ۹۸ تا تیرماه ۹۹:
حضور تیم ایران در قهرمانی مردان جهان ۲۰۱۹ با ترکیب بهمن سالمی و آرش وکیلی و کسب جایگاه هفدهم مشترک.
** توفیق کابلی از ۲۸ تیرماه ۹۹ تا کنون:
تغییر چارت فدراسیون و تبدیل سازمان ساحلی به کمیته ساحلی
قهرمانی زیر ۱۹ سال آسیا ۲۰۲۱ (ابوالحسن خاکی زاده و علی قربان پسندی)
قهرمانی زیر ۲۱ سال آسیا ۲۰۲۱ (ابوالحسن خاکی زاده و سینا شوکتی)
نایب قهرمانی مردان آسیا ۲۰۲۱ ( بهمن ساملی و ابوالحسن خاکی زاده)
برگزاری نخستین و دومین دوره لیگ برتر استاندارد ساحلی
نایب قهرمانی زیر ۱۹ سال آسیا ۲۰۲۲ (حبیب ناصری و مهدی علیزاده)
برگزاری نخستین دوره تور آزاد ملی ساحلی بانوان (مهر ۱۴۰۱)
حضور تیم ایران در قهرمانی مردان جهان ۲۰۲۲ با ترکیب بهمن سالمی و آرش وکیلی و کسب جایگاه سی‌وهفتم مشترک
میزبان تور آزاد ساحلی ۲۰۲۲ در بندرعباس (۱۶ تا ۲۰ آبان ۱۴۰۱)
کسب میزبانی مسابقات قهرمانی والیبال ساحلی مردان آسیا ۲۰۲۲ در بندرعباس (۲۳ تا ۲۷ آبان ۱۴۰۱)
